SOSYAL BİLGİLER 6
I. ÜNİTE: TÜRK TARİHİNDE YOLCULUK
A.TÜRKLER’İN ANADOLU’YU ANA YURT EDİNMELERİ
1.Anadolu’ya Türk Akınları: **Anadolu’ya ilk Türk akınlarını HUNLAR düzenlemiştir(M.S 395- 396)
**Anadolu’ya ikinci Tür akınları ise 6.yüzyılda SİBİRLAR (Sabirler) tarafından düzenlenmiştir.
NOT:Hunlar ve Sabirler tarafından düzenlenen akınlar Anadolu’yu yurt edinme amacı taşımıyordu.
** Anadolu’ya yerleşmek için ilk Türk Akınlarını OĞUZLAR yapmıştır.
** Çağrı Bey ,Selçuklu devleti kurulmadan önce Anadolu’yu tanımak ve gelecekte yapılacak yerleşme hareketine zemin hazırlamak için Anadolu’ya akınlar düzenledi.
Pasinler Savaşı(1048):Selçuklu akınlarını durdurmak isteyen Bizans devleti Anadolu’ya bir ordu gönderdi.İki ordu Erzurum yakınlarındaki Pasinler ovasında karşı karşıya gelir.
**Bizans ordusu ağır bir yenilgiye uğratılır.
**Türklerin Anadolu içlerine girmeleri kolaylaşmıştır.
**Selçukluların Anadolu üzerine yaptıkları akınlar hız kazanmıştır.
NOT: Selçuklularla Bizanslılar arasında yapılan ilk önemli ve büyük savaştır.
Bu akınlar Selçuklu hükümdarı Alparslan zamanına kadar devam etmiştir.Bu sırada Bizans hükümdarı Romanos Diogenes (Romen Diyojen) Türk akınlarını durdurmak ve Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerini engellemek amacıyla büyük bir orduyla Anadolu’ya girdi.
2.Malazgirt Meydan Savaşı(1071):
Selçuklularla Bizanslılar arasında yapıldı.
Sonuçları:
1.Bizans ordusu yenilgiye uğratıldı. 2.Anadolu kapıları Türklere açıldı. 3.İlk Türk beylikleri ortaya çıktı.
4.Türkiye tarihi başlamış oldu 5.Haçlı seferlerinin nedenlerinden biri oldu. 6.Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi.
NOT:Bu zaferle Büyük Taarruz ve Başkumandanlık meydan Muharebesi(30 Ağustos 1922) arasında benzerlik vardır.Çünkü bu zaferle de Anadolu’nun sonsuza dek Türk yurdu olması sağlandı.
3.ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ:
1-SALTUKLULAR:
**1072 Yılında ERZURUM ve çevresinde kuruldu
2-MENGÜCEKLİLER:
**1080’de ERZİNCAN,KEMAH VE DİVRİĞ çevresinde kuruldu.
**İshak Beyin ölümünden sonra devlet ikiye ayrıldı.(Erzincan ve Kemah kolu,Divriği Kolu)
**Divriği Kalesi, Ulu camii ve Kale Camii Mengüceklilerden kalan eserlerdir.
3-DANİŞMENTLİLER:
**1080’de AMASYA, TOKAT, SİVAS, MALATYA ve YOZGAT civarında kuruldular.
**Kayseri’de Ulu Cami, Sivas’ta İki Kubbeli Medrese, Niksar’da Nizameddin Medresesi önemli eserleridir.
4-ARTUKLULAR:
**1102’de MARDİN ve civarında kuruldu.
**Üç kola ayrılmışlardır.Bunlar: 1.Hasankeyf Artukluları: 2.Mardin Artukluları: 3.Harput Artukluları:
**Diyarbakır’da Ulu Cami, Zinciriye ve Mesudiye medreseleri, Mardin’de Ulu Cami, Hatuniye ve Sultan İsa medreseleri önemli eserleridir
ÇAKA BEYLİĞİ:
**İZMİR ve çevresinde kuruldu.
**Kurucusu Çaka Beydir.
**Türk tarihinde denizcilik faaliyetlerini başlatan ilk beyliktir.
NOT:Anadolu’da kurulan bu ilk beylikler Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında büyük rol oynamışlardır
TÜRKİYE (ANADOLU) SELÇUKLU DEVLETİ(1077-1308)
1.Devletin Kuruluşu:
**Devletin kurucusu SÜLEYMAN ŞAHTIR.
**Devletin ilk başkenti İznik tir.(1075 yılında Bizans’tan alındı)
**İzmit, Tarsus, Adana, Antakya Süleyman Şah döneminde alınan yerlerdir.
I.KILIÇ ARSLAN DÖNEMİ(1092-1107)
**Bozulan devlet düzenini yeniden sağladı.
**I. Haçlı ordusu ile mücadele etti ve Haçlılara ağır kayıplar verdirtti.
**Devletin merkezini Haçlı tehlikesinden dolayı İznik’ten Konya’ya taşıdı.
**Bizans üzerinde yeniden baskı kurdu.
I. MESUT DÖNEMİ(1107-1155)
** Bizans saldırılarını durdurdu.
**Danişmentlilerden Sivas ve Malatya’yı alarak sınırlarını doğuya doğru genişletti.
**I. Mesut II. Haçlı ordusuna karşı Anadolu’yu başarıyla savundu ve Haçlıların Selçuklu topraklarından geçmesine izin vermedi.
**Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk parayı bastıran I. Mesut’tur.
II. KILIÇ ARSLAN DÖNEMİ(1155-1192)
**Bizans’la 1176 yılında Miryokefalon Savaşını yaptı.
Miryokefalon Savaşı(1176)
Sebebi:Bizans’ın Selçuklu Devleti’nin daha fazla güçlenmesini engellemek ve Türkleri Anadolu’dan atmak istemesi.
Miryokefalon Savaşı’nın Sonuçları
1.Anadolu Türk birliği büyük ölçüde sağlandı.
2.Bizans’ın Anadolu’yu Türklerden alma umudu tamamen yok olmuştur.
3.Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşti.
4.Bizans savunmaya geçti.
**II. Kılıç Arslan Danişmentlilere 1178 yılında son verdi.
**Ticareti geliştirmek için ilk Kervansaraylar yapıldı.
2.YÜKSELME DÖNEMİ:
I. GIYASETTİN KEYHÜSREV DÖNEMİ
**Anadolu Selçuklu Devleti gelişme dönemine girmiştir.
**Trabzon Rum İmparotorluğu’nu yenilgiye uğratarak Samsun limanını aldı ve Karadeniz ticaret yolunu güvence altına aldı.
**1207 yılında Akdeniz’de önemli bir ithalat ve ihracat limanı olan Antalya limanını ele geçirdi.
**Deniz ticaretini geliştirmek için Venediklilerle ilk ticaret anlaşması yapıldı.
I. İZZETTİN KEYKAVUS DÖNEMİ
**Anadolu’da ticaretin gelişmesine önem verdi.Venedik ve Kıbrıslı tüccarlarla anlaşmalar yaptı.
**Trabzon Rum İmparatorluğu’ndan Sinop’u aldı.Önemli bir ihracat ve ithalat limanı haline getirildi.
**Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında tersaneler inşa edildi.
**Ölümünden sonra yerine kardeşi I. Alaaddin Keykubat geçti.
I. ALAADDİN KEYKUBAT DÖNEMİ(1220-1237)
**Başa geçtiğinde Moğollar doğuda büyük bir tehlike oluşturuyorlardı. I. Alaaddin Keykubat hem Onlarla iyi geçinmeye çalıştı hem de askeri ve siyasi önlemler aldı.
**1223 yılında Kandelor’u alarak buraya Alaiye(Alanya) ismini verdi.Bu onun ilk seferiydi.
**Anadolu’da ticaret yolları yaptırdı.
**Buraların güvenliğini sağlamak için Kervansaraylar yaptırdı.
**Kırım kıyısında önemli bir ticaret merkezi olan SUĞDAK’I 1226 yılında ele geçirdi. Böylece Karadeniz ticareti kontrole alınmış oldu.
**Mengücekoğulları’na ve Harput Artuklularına son verdi.
**Harzemşahları 1230 Yassı Çimen Savaşı’nda yenilgiye uğrattı. Harzemşahlar’ın aldığı Erzurum ve Ahlat’ı geri aldı.
**Oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından zehirletilerek öldürülmüştür.
4.ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİNİN DAĞILIŞI:
II. GIYASETTİN KEYHÜSREV DÖNEMİ:.
**Moğollulara karşı iyi bir siyaset izleyemedi.
**Anadolu’da Baba İshak (Babailer) isyanı çıktı.
**Moğollular bu durumu fırsat bilerek Anadolu’ya girdiler.
**Bunun sonucunda 1243 yılında Moğollularla Kösedağ Savaşı yapıldı.
**Kösedağ Savaşın Sonuçları:
1.Selçuklular savaşı kaybettiler ve yıkılma sürecine girdiler.
2.Anadolu Selçuklu Devleti Moğolluların egemenliği altına girdi.
3.Anadolu’da siyasi birlik bozuldu. Beylikler yeniden kuruldu.
4.Anadolu’daki bilim ve kültür merkezleri(Sivas, Erzincan, Kayseri) Moğollar tarafından yakılıp yıkıldılar.
II. MESUT DÖNEMİ
**Anadolu Selçuklu Devletinin son hükümdarıdır.
**1308’de II. Mesut’un ölümüyle Anadolu Selçuklu Devleti kesin olarak yıkılmıştır.
C.ANADOLU TÜRK BEYLİKLERİ
Osmanoğulları Beyliği:1299 yılında Söğüt çevresinde kuruldu.Kurucusu Osman Beydir.
Karamanoğulları Beyliği:1256 yılında Konya, Ermenek ve Karaman(Larende) çevresinde kuruldu.
Germiyanoğulları Beyliği: Kütahya, Emet ve Tavşanlı dolaylarında kuruldu.
Karesioğulları Beyliği: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında kuruldular.
NOT: Osmanlı Devleti’ne katılan ilk beyliktir. Karesi donanması Osmanlı donanmasının temelini oluşturur.
Hamitoğulları Beyliği: Isparta, Eğirdir, Burdur ve Antalya çevresinde kurulmuştur.
Menteşeoğulları Beyliği: Muğla ve Milas çevresinde kuruldu.
Aydınoğulları Beyliği: Aydın, İzmir, civarında kuruldu.
Candaroğulları Beyliği: Kastamonu ve Sinop dolaylarında kuruldu.
Saruhanoğulları Beyliği: Manisa ve Akhisar çevresinde kuruldu.
Dulkadiroğulları Beyliği: Maraş, Elbistan ve Malatya çevresinde kuruldu.
- HAÇLI SEFERLERİ:
Hristiyan Avrupalıların birleşerek kutsal saydıkları KUDÜS ve çevresini Müslümanlardan almak amacıyla düzenledikleri seferlere “Haçlı Seferleri” denir.
Haçlı seferleri 11. yüzyılın sonlarında başlamış, 13. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir ( 1096–1270 ). 8 büyük haçlı seferi olmuş bunun ilk dördü önemlidir.
Haçlı Seferlerinin Nedenleri
1.Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs’ü ele geçirmek. (Dini)
2.Papa’nın dini gücünü artırmak istemesi. (Dini)
3.Yoksulluk içinde olan Avrupa’nın Doğu’nun zenginliğini ele geçirmek istemesi. (Ekonomik)
4.Avrupa’daki soyluların toprak sahibi olma arzusu. (Siyasi)
6.Türklere karşı Bizans’ın Batı’dan yardım istemesi. (Siyasi)
7.Derebeylerin yağma ve serüven arayışı.
- Sekiz büyük Haçlı seferi olmuştur. Bunların ilk dördü önemlidir.
- 1. Seferde Haçlı ordusu Hatay, Urfa ve Kudüs çevresini ele geçirdi. Burada bir Latin imparatorluğu kurdu.
- 2. Haçlı Seferi: Urfa çevresinin geri alınması üzerine haçlılar sefer yaptı ancak başarılı olamadı.
- 3. Haçlı seferi ise Selahattin Eyyubi’nin Kudusü geri alması ile başladı ancak Haçlılar bunda da başarılı olamadı.
- 4. Haçlı seferinde ise kaybedilen yerleri almak için yola çıkıldı. İstanbul’a gelince yardımcı Bizans İmparatorluğu toprakları yağmalandı. Sefer amacından sapmış oldu. İstanbul’da Latin Krallığı kuruldu. Trabzon’da da “Trabzon Rum İmparatorluğu” kuruldu.
- Trabzon Rum İmparatorluğunu Fatih Sultan Mehmet ortadan kaldırmıştır.
Haçlı Seferlerinin Sonuçları
1.Papa’ya, Kiliseye ve din adamlarına duyulan güven sarsıldı. (Dini)
2.Feodalite zayıfladı.Feodal beylerin gücü azaldı. (Siyasi)
3.Merkezi krallıklar güçlenmeye başladı. (Siyasi)
4.Doğu-Batı ticareti gelişti. Bu durum burjuva sınıfının ekonomik gücünü artırdı. (Ekonomik)
5. Derebeyler savaşta ölüp dönmeyince, halk arasında sınıflar kalkmaya başladı.. (Sosyal)
6.Akdeniz ticareti önem kazandı(Marsilya, Cenova limanları gibi). (Ekonomik)
7.Batı, Doğu kültüründen ve ilminden etkilendi.İslam alimlerine ait birçok eser Batı’ya aktarıldı. (Kültürel)
8.Avrupa’ya kağıt , matbaa, pusula ve barut götürüldü. (Ekonomik, kültürel)
9.Anadolu, Suriye, Filistin toprakları yakılıp yıkıldı.(siyasi)
10.Anadolu’da Türk birliğinin kurulması gecikti.(siyasi)
NOT:
1- Haçlılara karşı en büyük mücadeleyi Anadolu Selçuklu Devleti vermiştir.
2- Feodalite (Derebeylik): Zengin toprak sahiplerinin köylüleri köle gibi çalıştırdığı sistemdir. Derebeyler şatolarda otururlardı.
TÜRKİYE (ANADOLU) SELÇUKLU DEVLETİ VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
1.Devlet Yönetimi:
**Devlet sultan ve ailesinin ortak malı sayılırdı.
**Hanedanlık babadan oğla veya kardeşlere geçerdi.
**Bütün devlet işleri divanda görüşülür ve karara bağlanırdı
**Vezir devlet yönetiminde hükümdardan sonra en yetkili kişiydi.
**İllerin başına şehzadeler(hükümdar çocukları) atanırdı.
**Bunlara yardım eden deneyimli devlet adamlarına ise Atabey denirdi.
**İllerde emniyet ve güvenlik işlerinden Subaşılar sorumluydu.
**İllerde adalet işlerinden ise Kadılar sorumluydu.
2.Ordu Teşkilatı:
**Ordu başlıca iki kısma ayrılırdı.
Kapıkulu(Hassa) Askerleri: Doğrudan sultana bağlı ve maaşlı askerlerdi. Atlı ve yayalardan meydana gelirlerdi ve savaş zamanında sultanın yanında yer alırlardı.
İkta Askerleri: İkta sahiplerinin gelirleri karşılığında besleyip yetiştirdikleri askerlerdi.Tamamı Türklerden oluşurdu.
**Savaş zamanında uç beyleri de askerleriyle savaşa katılırlardı.
** İkta Sistemi: Belli bir torak karşılığı kişiler asker beslerdi ve bu askerleri savaş dönemi savaşa götürürlerdi. Bu sisteme İkta (dirlik.tımar) sistemi denir.
3.Din ve İnanış:
**Halkın çoğunluğu Türk ve Müslüman’dı.
**Hıristiyan topluluklarda vardı.
**Farklı din ve inanışlara hoşgörü ile yaklaşmışlardır.
**Bu dönemde Anadolu’da Hacı Bektaşi Veli, Yunus Emre ve Mevlana Celalettin Rumi’nin hoşgörü ve insan sevgisine dayanan din anlayışları egemendi.
4- Ekonomik Yaşam
**Toprak devletin malı sayılır ve Miri Arazi adını alırdı. Bu topraklar 4 kısma ayrılırdı:
1.Has Arazi: Geliri sultan ve ailesine ayrılan topraklardı.
2.İkta Arazi: Belli hizmetler karşılığında devlet görevlilerine dağıtılan topraklardı. İkta sahipleri gelirlerinin bir bölümüyle geçinir bir bölümüyle de atlı asker yetiştirirlerdi.
3.Mülk Arazi: Görevlerinde üstün başarı gösteren devlet adamlarına verilen topraklardı. Sahipleri bu toprakları istedikleri gibi kullanırlardı. İster sata bilir isterlerse miras bırakabilirlerdi.
4.Vakıf Arazi: Geliri han, hamam, cami, kervansaray, medrese ve aşevi gibi sosyal kurumların giderleri için ayrılan topraklardır.
**Ticaretin geliştirilmesi için yapılan çalışmalar:
**Ticaret yolları üzerine kervansaraylar yaptırıldı.
**Kervanları zarar gören tüccarların zararları devlet tarafından karşılanıyordu(sigortacılık sistemi).
**Yeni ticaret yolları açıldı.
**Antalya,Alanya, Sinop gibi limanlarda tersaneler kuruldu, bu limanlar kervan yollarıyla iç kesimlere bağlandı.
**Yabancılarla ticaret anlaşmaları yapıldı.
5.Yazı, Dil ve Edebiyat:
**Anadolu Selçuklu Devleti’nde bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsçadır.
**Devletin resmi dili de Farsçaydı.
**Sarayda, orduda ve halk arasında ise Türkçe konuşulurdu.
**XIII. Yüzyıldan itibaren Türkçe eserlerde yazılmaya başlandı(Battal Gazi ve Danişment Gazi destanları gibi).
**Beylikler döneminde Türkçeye büyük önem verildi. **Karamanoğlu Mehmet Bey 13Mayıs 1277’de Türkçeyi resmi dil ilan etti.
**13 Mayıs her yıl “Dil Bayramı” olarak kutlanır.
OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞU
Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi: Ertuğrul Bey Anadolu Selçuklu devletine bağlı bir uç beyi idi. Uç beyi sınırları korumak ve genişletmekle görevli idi.
--- Ertuğrul bey önce Ankara’daki Karacadağ bölgesine yerleşti , daha sonra söğüt ve Domaniç çevresine geldi. Ertuğrul bey ölünce yerine Osman bey uç beyi oldu.
--- Köse dağ savaşı ile Selçuklu zayıflayınca diğer uç beyleri gibi Osmanlı beyde bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı Beyliğini kurdu(1299)
***Osmanlılar Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyundandır.1071 Malazgirtten donra Anadolu’ya geldiler. Önce Ertuğrul Gazi daha sonrada Osman Bey onları bir araya getirdi.
***Osman Beyliği 1299 yılında Söğüt ve Domaniç çevresinde Osman Bey tarafından kurulmuştur.
***Osmanlı Beyliği önce zayıflamış Bizans üzerine seferler yaptı buda kısa sürede güçlenmesini sağladı.
**Osmanlı Devletinin Kısa Sürede Gelişme Nedenleri
1- Coğrafi konumunun iyi olması
2-Bizans’ın karışıklık içinde olması
3-Beyliklerle savaşmak yerine güçsüz Bizans ve Balkanlara saldırılması.
4-Aldıkları yerlere Türkmen boyları yerleştirmesi.
5-Alınan yerlerde ki halka hoşgörü ile davranması.
6-Devlet adamlarının ve padişahların yetenekli olması.
7-Merkezi otoriteye önem verilmesi.
8-Avrupa’da yüzyıl savaşlarının (1337-1453)olması.
9-Cihat ve gaza politikalarının olması.
10-Orhan Beyden itibaren güçlü ve düzenli bir ordu kurulması.
OSMAN BEY DÖNEMİ (1299-1324)
---İnegöl, Bilecik, Yarhisar ve Yenişehir’i aldı. Başkenti Bilecik yaptı.
**1302 Koyunhisar Savaşı: Bizans ile Osmanlı arasında yapıldı. Bu ilk Bizans Osmanlı savaşı idi.
--*1321’ de Mudanya’yı aldı. Bursa’yı işgal etti. Bu sırada öldü.
** İlk Osmanlı parasını bastırdı.(akçe)
ORHAN BEY DÖNEMİ (1324-1362)
---1326’da babasının kuşattığı Bursa’yı aldı. Burayı başkent yaptı.
--- 1331’de İznik alındı. Burada ilk Osmanlı medresesi kuruldu
*** 1345 ‘de Karasioğlu beyliği alındı. Bu beylik Osmanlıya katılan ilk beylik idi. Karasioğulları’nın donanması Osmanlı donanmasını oluşturdu.
**1353 Rumeli ye geçiş: Taht kavgası içinde olan Bizans Orhan Beyden yardım istedi. Orhan Bey Bizans’a yardım gönderdi.Burada Çimpe kalesi Osmanlıya verildi. Böylece omsalı ilk kez Rumeli’ye geçti. Bundan sonra Balkanlara fetihler başladı.
**Devletin Yönetimi İle İlgili Düzenlemeler:
--- İlk kez divan örgütü kuruldu
--- İlk askeri birlik oluşturuldu yaya ve müsellem adıyla.
--- İlk Osmanlı medresesi İznik’te kuruldu.
--- İlk vezirlik teşkilatı kuruldu. Alaaddin Paşa ilk vezirdir.
--- İlk kez şehirleri yönetmek için kadı ve subaşılar atandı.
--- İlk kez sancak sistemi kuruldu.
** Yukarıdaki yapılan yenilikler ile Osmanlı beylikten devlet düzenine geçti.
I. MURAT DÖNEMİ (1362-1389)
--- 1363 tarihindeki Sazlıdere savaşı ile Edirne alındı. Balkanlara daha kolay ilerlemek için Edirne başkent yapıldı.
--- 1364 Sırpsındığı Savaşı : Edirne’yi geri almak ve Türkleri Balkanlardan atmak için bir Haçlı ordusu kuruldu. Haçlı ordusu yenilgiye uğratıldı. Bu Osmanlı ile haçlı ordusunun ilk savaşı idi.
** Beyliklerle dostça ilişkiler kuruldu. Germiyanoğullarının kızını oğlu Yıldırım Beyazıt’e aldı. Çeyiz olarak da Kütahya , Emet , Tavşanlı’yı aldı. Hamitoğullarından para ile Seydişehir ,Yalvaç , Isparta dolaylarını aldı.
* 1389 I. Kosova Savaşı: Polaşnik yenilgisi üzerine haçlı ordusu Osmanlıyı Balkanlardan çıkarmak için yola çıktı. İki ordu Kosova’da karşılaştı. Haçlı ordusu yenilgiye uğratıldı.
--- Savaş meydanını gezen I. Murat yaralı bir Sırplı tarafından öldürüldü.
--- Bu savaşta Osmanlı ilk kez top kullandı.
I. Murat Dönemi Yenilikleri:
--- İlk defa mahalle teşkilatı kuruldu.
--- Yeniçeri ocağı ile Acemi oğulları adıyla ordular kuruldu.
--- Yeniçeri sağlamak için devşirme sistemi kuruldu.
--- Veziriazamlık (sadrazamlık), kazaskerlik, defterdarlık makamları kuruldu.
--- Rumeli beylerbeyliğini kurdu.
--- Tımar sistemini kurdu.
--- Ülkeyi hanedan malı sayarak merkezi otoriteyi güçlendirdi.
*Devşirme Sistemi: Ele geçen Hıristiyan ailelerin çocuklarının biri alınarak Enderun adı verilen okullarda eğitilme sistemidir. Zeki olanlar devlet adamı oluyordu.(Sokulu Mehmet Paşa gibi)
- Geri kalanı yeniçeri ocağına alınıyordu.
* Yeniçeri Ocağı: Osmanlı Devletinin en önemli askeri birliği olmuştur. Yeniçeriler askerliği süresince “Ulufe” denilen maaş alırlardı. Yeniçeriler askerliği süresince başka iş yapamaz ve evlenemezlerdi. Ancak yeniçeri ocağı zamanla bozuldu ve isyanlara başlayınca II. Mahmut yeniçeri ocağını kaldırdı. Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına “Vaka-i Hayriye” denir.
YILDIRIM BAYEZIT DÖNEMİ (1389-1402)
--- Saruhan oğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Hamitoğulları, Candaroğulları gibi beylikleri aldı.
** Anadolu’da siyasi birliği sağlayan ilk padişahtır.
**İstanbul’u kuşatan ilk padişahtır. Kuşatma için Anadolu Hisarı’nı kurdu.
** Anadolu beylerbeyliğini kurdu.
1396 Niğbolu Savaşı: Bizans’ı isteği. Papa’nın çağrısı üzerine Macarlar öncülüğünde haçlı ordusu kuruldu. Yıldırım Beyazıt orduyu yenilgiye uğrattı.
** 1402 Ankara Savaşı:
-Nedenleri: Timur’ un Yıldırım’ ı kendine rakip görmesi ve dünya egemenliği isteği. Osmanlıya sığınan beylerin geri verilmemesi ve hakaret dolu mektuplaşmalar.
- Ankara’nın Çubuk Ovasında yapılan savaşı Timur kazandı. Yıldırım Bayezit Timur’a esir düştü.
Sonuçları: 1- Türk siyasi birliği bozuldu. 2- Yıldırım’ın oğulları arasında taht kavgaları başladı.
3- Osmanlı Fetret Dönemine girdi. 4- Yıkılan beylikler geri kuruldu.
Fetret Dönemi (1402-1413): Yıldırım’ın beş oğlu arasında (İsa, Musa, Mehmet, Mustafa ve …) kavga ile geçen dönemdir. Bu dönemde Osmanlı devleti dağılma tehlikesi geçirmiştir. Fakat Balkanlarda hoşgörülü yönetimi nedeniyle Balkan halkı ayaklanmamıştır.
- Çelebi Mehmet kardeşlerini yenerek 1413’te Osmanlının başına geçti.
ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ (1413-1421)
--- Fetret dönemine son vererek Osmanlı devletinin başına geçti.
** 1416’da ilk deniz savaşı Venediklilerle yapıldı ve savaşı kaybetti.
** Osmanlıya karşı ilk dinsel ve siyasi nitelikte olan Şeyh Bedrettin ayaklanması çıktı. Ayaklanmayı bastırdı.
* Kardeşi Düzmece Mustafa Çelebi Mehmet’e karşı ayaklandı. Başarılı olamayınca Bizans’a sığındı.(Çelebi Mehmet Mustafa adında bir kardeşi olmadığını ileri sürerek onun düzmece olduğunu ilan ederek ayaklanmayı etkisiz hale getirmek istemiştir.)
II. MURAT DÖNEMİ(1429-1451)
--- Tahta çıktığında önce amcası Düzmece Mustafa ile daha sonra kardeşi küçük kardeşi Şehzade Mustafa ile uğraşmıştır. İkisini de etkisiz hale getirerek yönetimi ele almıştır.
---1444 Edirne- Segedin Antlaşması: Osmanlı Balkanlarda Erdel beyi Hünyadi Yanoş’a yenilmiştir. Bunun üzerine Macarlarla Edirne -Segedin Antlaşması imzalandı. Buna göre:
1) İki taraf bir biri ile 10 yıl savaşmayacaktı.
2) Sırbistan önemli bir devlet olarak kaldı.
3) Eflak Macarlara bağlı kalacak ama Osmanlıya vergi verecekti.
* Bu antlaşma Balkan Devletleri ile yapılan ilk antlaşmadır.
--- II. Murat antlaşmadan sonra 12 yaşındaki oğlu II.Mehmet’e tahtı bıraktı.
Bunun üzerine Balkan devletleri saldırıya geçti. II. Mehmet babasının tekrar tahta geçmesini istedi. Ve II. Murat tekrar tajta geçti.
1444 Varna savaşı: Nedeni Türklerin balkanlardan atılmak istenmesi. Yapılan savaşta II.Murat haçlı ordusunu yendi.
1448 İkinci Kosova Savaşı: Haçlı ordusu Türkleri Anadolu’dan atmak istemiştir. Ama savaşı kazanamamıştır.
*Savaşın Sonuçları:
1) Osmanlının Balkanlardan atılamayacağı kesinleşti.
2) Osmanlı devletine saldıran Avrupa Devletleri savunmaya geçti.
3) Bizans’a Avrupa’dan yapılan yardım kesildiği için İstanbul’un fethi için ortam hazırlandı.
4) II. Viyana kuşatmasına kadar Avrupa’da haçlı ordusu hiçbir kuşatma yapamadı.
NOTLAR:
-İstanbul’u Kuşatan Padişahlar: Yıldırım Beyazit, Musa Çelebi, II. Murat, II. Mehmet
İskan Politikası: Balkanlarda alınan yerlere Türk ailelerin yerleştirilmesine iskan politikası denir.
- Önce sınıra yakın aileler alınan yerlere yerleştirildi. Anlaşmazlık İçinde olan ailelerden bir yerleştirilirdi. Devlet yerleştirilen aileye toprak verir bir süre vergi almazdı. Geçerli bir neden olmaksızın geri yerlerine dönemedi.
Yararları: 1- Balkanlarda Türk nüfüsu arttı. 2- fethedilen bölgelerin devlete bağlılığı artmış.
3- İleride yapılacak fetihler için üs olmuştur buralar. 4- Göçebeler yerleşik hayata geçmiş ve vergi toplaması kolaylaşmıştır. 5- Toplumsal ve kültürel kaynaşma sağlanmış. 6- Yerleşik hayatla tarım gelirleri artmıştır.
7- Savaşa giderken düşmanın arkadan saldırması engellenmiştir.
5- Askeri Sistem ( Ordu ):
- Osmanlı ordusu kara ve deniz gücü olarak iki ana kısımdan oluşmaktaydı.
OSMANLI ORDUSU
Kara Ordusu Deniz Ordusu (Donanma)
1- Kapıkulu Ocakları 2- Eyalet Askerleri 3-Yardımcı Kuvvetler - Tımarlı Sipahiler Kırım, Eflak, - Akıncılar Boğdan askerleri Piyadeler Süvariler - Azaplar - Acemi Ocağı - Sipahi - Deliler - Yeniçeriler - Silahtar - Gönüllüler - Cebeciler - Sağ Ulufeciler - Beşliler - Topçular - Sol Ulufeciler - Yayalar - Topçu Arabacıları - Sağ garipler - Müsellemler - Humbaracılar - Sol Garipler - Lağımcılar - Sakalar
|
- Kara ordusu kendi içinde ; kapıkulu ordusu, eyalet askerleri
ve yardımcı kuvvetler olarak üçe ayrılırdı.
A) Kara Ordusu:
1- Kapıkulu Ordusu: -Devşirme sistemi ile kurulurdu.
- Devletten üç ayda bir“Ulufe”denilen maaş alırlardı.
- Padişah değiştiğinde “cülus” bahşişi alırlardı.
- Merkezde bulunur askerlik dışında iş yapmazlardı.
- İki kısma ayrılır:
1- Kapıkulu Piyadeleri:
* Acemioğlanlar Ocağı: Türk İslam geleneğine göre
yetişenler burada yeteneklerine göre ayrılırdı.
* Yeniçeri Ocağı: Padişahı korurdu. İstanbul isyanlarında
sürekli ayaklanan askeri ocaktır.
* Cebeciler: Silahları koruyup onarır.
* Topçular: Topları yaparlar ve topları kullanırlar.
* Top arabacıları: Topları gideceği yere taşırdılar.
* Humbaracılar:Havan toplarını ve el bombalarını hazırlar ve
kullanır.
* Lağımcılar: Kale duvarlarını çökertmekle görevliydiler.
* Sakalar:Askerlerin sularını taşırdı.
2- Kapıkulu Süvarileri:
*Sipahi: Padişahı koruyan atlı birlik.
* Silahtar: Padişah çadırını ve silahları korur.
* Sağ ve Sol Ulufeciler:Saltanat sancağını (bayrağını) korur.
* Sağ ve Sol Garipler:Ordu hazinesini korur.
2- Eyalet Askerleri:
*Tımarlı Sipahiler: Dirlik topraklarda beslenen askerdir.
* Akıncılar: Ordunun önünde gidip düşmana akın yapan
küçük birliklerdir.
*Azaplar, Deliler, Gönüllüler, Beşliler, Yayalar ve Müsellemler
diğer gruplardır.
3- Yardımcı Kuvvetler:
Osmanlıya bağlı devletlerden gelen askerlerdir.
En önemlisi Kırım birlikleridir.
B) Deniz Ordusu:
- Osmanlı donanmasının temeli Karesioğulları Beyliğinin alınması ve onların donanması üzerine kuruldu.( Orhan Bey zamanında). İlk tersane (gemi yapım yeri) Gelibolu’da Yıldırım Bayezit tarafından kuruldu. Osmanlı donanması Fatih Sultan Mehmet’ten itibaren güçlenmeye başladı. Kanuni Sultan Süleyman döneminde en güçlü dönemini yaşadı.
- ** Deniz askerlerine “Levent” subaylarına “Reis” en büyük komutanlarına da Kaptan-ı Derya denirdi.
- Başlıca tersaneler; Gelibolu, İzmit İstanbul, Süveyş, Rusçuk, Sinop ve Basra’dadır.
- Osmanlı donanması 1571’de İnebahtı’da , 1770’te Çeşme’de, 1827’de Navarin’de, 1853’te Sinop’ta olmak üzere dört kez yakılmıştır.
- Son Osmanlı donanmasını Abdülaziz oluşturmuş, II. Abdülhamit döneminde gemiler Haliçte çürümeye terkedilmiştir.
Divan: İlk divanı Orhan Bey kurdu. Fatih Sultan Mehmet’e kadar divana padişahlar başkanlık ederken; Fatih’ten itibaren Sadrazamlar (Veziriazamlar) başkanlık etmeye başladı. Padişahlar perde arkasından toplantıları izledi. Divanı II. Mahmut kaldırarak yerine nazırlıkları (bakanlıkları) kurdu.
- Başlıca divan üyeleri şunlardır:
1- Veziriazam: Divanı yönetir. Padişahın mührünü taşır. Büyük devlet memurlarının atamasını yapardı.
2- Vezirler: Veziriazamın verdiği görevleri yerine getirirdi.Sayısı kuruluşta bir, fatih zamanında dört, Kanuni zamanında
yediye çıktı.
3- Kazasker: Divanda büyük davalara bakar (Adalet işlerine). Kadı ve müderrislerin atamasını yapardı.Rumeli ve Anadolu
Kazaskeri olarak iki tane idi. Rumeli’deki daha üstündür.
4- Defterdar: Devletin gelir giderini hesaplar; bütçeyi hazırlardı. Şimdiki maliye bakanına benzetebiliriz. Buda Rumeli ve
Anadolu defterdarı diye ikiye ayrılırdı.
5- Nişancı: Padişahın ferman ve emirlerini yazar üzerine tuğrasını (imzasını) çekerdi. Ayrıca fethedilen toprakları kaydeder
ve iktaların dağıtımını düzenlerdi.
6- Şeyhülislam (Müftü): Yapılan işlerin dine uygun olup olmadığını karara bağlardı. Verdiği karar yazılarına “fetva” denirdi.
Kanuni zamanda divana katıldı.
7- Kaptan-ı Derya: Deniz kuvvetleri komutanıdır. Kanuni döneminde divana katıldı.
8- Reisülküttap: önceleri divan tutanaklarını yazarken 16. yüzyılda divan üyesi oldu. Dış işlerden sorumlu oldu.
** Ayrıca Yeniçeri ağası gerektiği zamanlarda divana katılırdı.
*** Şeyhülislam, Kaptan-ı Derya, ve Reisülküttap sonradan divan üyesi olmuştur.
ÜNİTE II İSTANBUL’UN FETHİ VE SONRASI
** İstanbul’un Fethi’nin Nedenleri
1- Osmanlı toprakları arasında kalan Bizans’ın Osmanlıların sınır güvenliğini tehlikeye düşürmesi
2- Bizans’ın Anadolu beyliklerini ve Osmanlı şehzadelerini Osmanlıya karşı kışkırtması
3- Bizans’ın Anadolu Türk siyasi birliğinin sağlanması ve Osmanlı Devleti’nin güvenliği açısından tehlike oluşturması
4- Peygamberimizin hadisi
5- Bizans’ın Haçlıları Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması
6- Avrupalı devletlerin Türkleri Balkanlardan çıkarma ümitlerine son verilmek istenmesi
7- Türklerin Avrupa içlerine ilerleyişinin kolaylaştırılmak istenmesi
8- İstanbul’un jeopolitik konumu ve önemli ticaret yolları üzerinde olması
İstanbul’un Fethi için Yapılan Hazırlıklar
1. Anadolu Hisarı’nın (Güzelce Hisar) karşısına Rumeli Hisarı (Boğazkesen) yaptırıldı.
2. İstanbul yakınlarındaki Silivri ve Vize kaleleri alındı.
3. Edirne’de Şahi denen büyük toplar döktürüldü.
4. Surlara tırmanışı kolaylaştırmak için tekerlekli kuleler yaptırıldı.
5. Güçlü bir donanma oluşturuldu.
İstanbul’un Fethi Öncesi Bizans’ın Durumu: Bu dönemde mezhep kavgaları ve iç karışıklıklar yaşayan Bizans fetihten önce surları onardı,Haliç’in ağzını surlarla kapattı,askerleri ve halkını silahlandırdı,Grejuva denen Rum ateşini hazırladı ve Avrupa’dan yardım istedi.
İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453)
Hazırlıklar tamamlandıktan sonra 6 Nisan günü Osmanlı ordusu Edirne’den İstanbul’a hareket etti.İstanbul hem karadan hem de denizden kuşatıldı.II.Mehmet bir gecede kızaklarla gemileri karadan Haliç’e indirdi.29 Mayıs günü İstanbul fethedildi.Bizans’ın Avrupa’dan aldığı yardım işe yaramadı.
*** İstanbul’un Fethinin Türk Tarihi Açısından Sonuçları
1. II.Mehmet “ülke alan,ülke açan” anlamına gelen Fatih unvanını aldı.
2. Osmanlının kuruluş dönemi son erdi. Yükseliş dönemi başladı.
3. Başkent Edirne’den İstanbul’a taşındı.
4. Anadolu ve Rumeli arasında Osmanlı toprak bütünlüğü sağlandı.
5. Türklerin Avrupa içlerine ilerleyişi kolaylaştı.
6. İstanbul Boğazı’nın kontrolü Türklerin eline geçti.
7. Karadeniz ticaret yolu Osmanlıların eline geçti.
**** İstanbul’un Fethinin Dünya Tarihi Açısından Sonuçları
1- Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) yıkıldı.
2- Avrupalıların Türkleri Balkanlardan çıkarma ümidi kalmadı.
3- Ortaçağ kapanıp, Yeniçağ açıldı.
4- Ticaret yollarının Osmanlı denetime geçmesi ile Avrupalılar yeni ticaret yolları aradılar. Böylece Coğrafi Keşifler başladı.
5- Bizans’tan Avrupa’ya giden bilim adamları burada Rönesans ve Reform Hareketlerinin başlamasına katkıda bulundu.
6- Kale ve surların top mermileriyle yıkılabileceğinin görülmesi üzerine Avrupa’da Derebeylik rejimi (feodalite) yıkıldı yerine merkezi krallıklar güçlendi.
Not: İstanbul fethedilmeden önce Hunlar, Avarlar ve Bulgarlar tarafından kuşatılmıştı.Osmanlı Tarihinde Fatihten önce Yıldırım Beyazıt, Musa Çelebi ve II.Murat da İstanbul’u kuşatmış fakat alamamıştır.
Not: İstanbul’daki Ortodoks Rum Patrikhanesi Fatih tarafından koruma altına alındı. Amaç Avrupa Hristiyan birliğini parçalamaktır |
1473 Otlukbeli Savaşı: Sebebi: Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın Doğu Anadolu’ya egemen olmak istemesi ve Osmanlıya karşı diğer devletlerle işbirliği yapması.
1473’te iki ordu Otlukbeli’nde karşı karşıya geldi. Akkoyunlular yenilgiye uğratıldı. Bundan sonra Akkoyunlular yıkılış sürecine girdi. 1502’de Akkoyunlular Şah İsmail son vererek Safevi Devletini kurdu.
DENİZLERDEKİ GELİŞMELER:
- Osmanlıya ilk katılan beylik Karesioğulları Beyligidir. Bu beyliğin alınması ile Osmanlının denizle kıyısı olmuştur ve Karesi donanması Osmanlı donanmasının temelini oluşturmuştur.
- yıldırım Beyazıt döneminde Gelibolu’da tersane kuruldu.
- Fatih Sultan Mehmet Sinop, Amasra, Trabzon’u aldı. Kırım’ında alınması ile Karadeniz Türk gölü haline geldi.
- Fatih Sultan Mehmet’in Kasımpaşa’da kurduğu tersane zamanının en büyük tersanesi olmuştur yıllarca.
- Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlı denizlerde hızla gelişmiş. Barbaros Hayrettin Paşa (Hızır Reis) Osmanlıya katılması ile Osmanlı donanması güçlenmiştir.
- Kanuni 1522’de Rodos’u aldı.
ezayir'in alınması (1533)Kanuni denizlerde de Şarlken'e üstünlük sağlamak istiyordu. Cezayir'de bir devlet kuran Barbaros Hayrettin Paşa'yı, İstanbul'a getirerek Kaptanı Derya yaptı ve Cezayir Beylerbeyi ilân etti. Böylece Cezayir doğrudan Osmanlı ülkesine katıldı.
*** Preveze Deniz Savaşı (1538)
Nedenler: a) Barbaros'un Ege Denizinde Venediklilere ait bazı kaleleri ele geçirmesi. b) Kanuni'nin Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirmek düşüncesi.
Papa'nın çağrısı ile oluşan Haçlı donanması ile Osmanlı donanması arasında Preveze Körfezi önlerinde yapılan savaşı Osmanlılar kazandı.
Sonuçları: **** a) Akdeniz'de üstünlük Osmanlılara geçti. Akdeniz bir Türk gölü haline geldi.
b) Turgut, Salih ve Murat reisler ün kazandı. Savaş sonunda Venedikliler Osmanlılarla birantlaşma yaptı. Barbaros'un aldığı yerler, Osmanlılarda kaldı. Venedikliler savaş tazminatı ödedi.
* Hint Deniz Seferleri (15381553)
Nedenler: a) Hint Müslümanlarına yardım etmek. b) Gücerat İslâm Hükümdarı'nın Kanuni'den yardım istemesi.
c) Portekizlilerin kapattığı Baharat Yolu'nu yeniden açmak. d) Portekizlilerin Müslüman tüccar ve hacı gemilerine saldırması.
1538 1553 yılları arasında Hadım Süleyman Paşa, Piri Reis, Murat Reis ve Şeydi Ali Reis komutasında dört Hint Deniz Seferi düzenlendi.
Sonuçları: Aden, Yemen, Maskat, Habeşistan ele geçirildi. Kızıldeniz’in kontrolü Osmanlıya geçti. Ancak istenilen başarı gösterilemedi.
** Bunun Nedenleri: 1- Yeteri kadar önem verilmemesi 2- Yerli halktan yeteri kadar destek alamaması 3- Osmanlı gemilerinin okyanuslara uygun olmayışı 4- Gelecekteki öneminin kavranamayışı.
Kıbrıs’ın Fethi 1571: Doğu Akdeniz'in güvenliği ve Kıbrıs'ın ekonomik kaynaklarından yararlanmak için, Lala Mustafa Paşa tarafından bir yıl kadar uzun süren savaşlardan sonra Venediklilerden alındı.
Önemi: Doğu Akdeniz'in güvenliği sağlandı
İnebahtı Deniz Savaşı 1571: Kıbrıs'ın alınması üzerine Venedikliler'in yardım isteği üzerine Papanın öncülüğünde bir Haçlı donanması oluşturuldu. İnebahtı Körfezinde yapılan savaşı Osmanlılar kaybetti. Osmanlı donanması yakıldı. Yalnız Uluç Ali reis gemileri ile İstanbul'a dönebildi. Sokullu onu Kaptanı Derya yaptı ve adı Kılıç Ali reis'e çevrildi.
1699 Girit’in Fethi: 1665’te başlayan kuşatma ile Girit 24 yılda alınmıştır.
Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) :
Osmanlı - Rus yakınlaşması diğer ülkeleri rahatsız etmiş bu amaçla Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır. Buna göre:
- Boğazların denetimi Osmanlı'ya, bırakılmış ve barış döneminde boğazlardan savaş gemilerinin geçişi yasaklanmıştır. Böylece Boğazlar uluslar arası statü (değer) kazandı.
NOT: Bu antlaşma, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile kazanılan Boğazlardaki Rus ayrıcalıklarına son vermiştir.
****Osmanlı Donanması İnebahtı, Navari, Çeşme Ve Sinop baskınları ile dört kez yakılmıştır. Kısa sürede yeni donanmalar yapılmıştır.
OSMANLI MEMLÛK İLİŞKİLERİ Mısır Seferi'nin nedenleri:
a) Yavuz'un İslâm dünyasının liderliğini ele geçirmek düşüncesi.
b) II. Bayezid ve Fatih devirlerinden süregelen anlaşmazlıklar.
c) Mısır'ın zenginlikleri ve Baharat Yolu'nun buradan geçmesi.
Sonuçlan:
**a) Yavuz 1516 Mercidabık Savaşı ile Suriye’yi ele geçirdi. Burada hazırlıklarını tamamlayarak Ridaniye seferine çıktı.
1517 Ridaniye Savaşını kazanarak, Memlûk Devleti'ni yıktı.
b) Suriye, Mısır, Hicaz ve Filistin Osmanlılar'ın eline geçti.
c) Baharat Yolu Osmanlı kontrolüne girdi.
d) Venedikliler Kıbrıs adası için ödedikleri vergiyi Osmanlılara vermeye başladılar.
e) Osmanlı padişahları halife unvanını aldılar.
f) Kutsal emanetler ve Mısır'daki birçok sanat eseri İstanbul'a getirildi.
g) Osmanlı Mutlakıyetten Teokrasi yönetimine geçti.
Yavuz sekiz yıl gibi kısa sürede devletin yüzölçümünü iki katma çıkarmış, oğlu Kanuni'ye çok güçlü bir devlet hazinesi devretmiştir.
OSMANLI FRANSIZ İLİŞKİLERİ VE KAPİTÜLÂSYONLAR (1535)
Kanuni, l. İran Seferinden döndükten sonra Fransa Kralı l. Fransuva'nın istediği bazı imtiyazları) vermeyi kabul etti. BöyleceFransa’ya kapitülasyon verildi.
*** Kapitülasyon : Bir ülkenin başka bir ülkeye tanıdığı ticari, gümrük ve hukuksal alandaki imtiyazlara (ayrıcalıklara) kapitülasyon denir.
*** Kanuni şu amaçlarla Fransızlara kapitülâsyon verdi: a) Fransa’yı yanına çekerek Avrupa Hıristiyan birliğini parçalamak b) Akdeniz ticaretini canlandırmak
1535 Kapitülâsyonlarının Önemli Maddeleri:
1) Fransız ticaret gemileri Osmanlı denizlerinde serbestçe dolaşabilecek.
2) Fransız tüccarlarından daha düşük vergi alınacak.
3) Fransız tüccarları arasındaki anlaşmazlıklara Fransa'dan gönderilen yargıç bakacak.
4) Fransız tüccarları ile Türk tüccarları arasındaki anlaşmazlıklara kadılar bakacak, ancak bu yargılamada bir Fransız tercüman bulunacak.
5) Osmanlı ülkesinde çalışan Fransızlar angarya işlerde çalıştırılmayacak.
6) Antlaşma, İki ülke hükümdarı sağ kaldıkça geçerli olacaktı.
Zamanla diğer ülkelere de tanınan bu ayrıcalıklar, sonuçta Osmanlı Devleti’nin ekonomik ve siyasal alanda dışa bağımlı olmasına yol açtı. *** 1923 Lozan Antlaşması ile Kapitülâsyonlar tamamen kaldırıldı.
-Osmanlı iran Seferleri: Uzun Hasan Yenilince Akkoyunlu devleti yerine Safevi devleti kuruldu. Kurucusu Şah İsmail Osmanlıdaki Türkmenleri etkileyerek Osmanlıya karşı kışkırttı. Bunun üzerine Yavuz Sultan Selim Çaldıran seferine çıktı. (1514). Bundan sonra savaşlar devam etti.
- İran ile yapılan 1555 Amasya Antlaşması ilk antlaşmadır.
- 1595’te imzalanan Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması ile Osmanlı Doğudaki en geniş sınırlarına ulaştı.
- 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile İranla bugünkü sınırlarımız büyük ölçüde tespit edildi.
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
Ruslar'ın Lehistan işlerine karışması, Çariçe Katerina'nın Balkanlar ve Karadeniz'le ilgili düşünceleri, Ruslar'ın Kırım'a saldırması sonucunda III. Mustafa Rusya'ya savaş açmış ancak başarılı olamamıştır. Ayrıca İngiltere'nin yardımı ile Cebelitarık Boğazı'nı geçen Rus gemileri Çeşme'de Osmanlı donanmasını yakmıştır (1770). Bunun sonucunda Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanır.
Buna göre: 1- Kırım'a bağımsız oldu. 2- Ruslara kutsal yerleri ziyaret edebilecek 3- Karadeniz'de donanma bulundurma hakkı verilmiştir. 4-Ayrıca Rusya, Osmanlı ülkesinde yaşayan Ortodoksların haklarını koruyacaktı. 5- Rusya’ya Kapitülasyon verilecek 6- Osmanlı Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek.
Antlaşmanın önemi:
- Rusya, Osmanlının iç işlerine karışma hakkı elde etti.( 4. maddeye göre)
- Karadeniz'in Türk gölü olma özelliği ortadan kalktı. ( 3. maddeye göre)
- Osmanlı ilk kez tazminat ödedi.
- İlk kez halkı Müslüman olan bir yer (Kırım) elden çıkmıştır. ( 1. maddeye göre)
****Osmanlı Devleti Kuruluş yıllarında iyi politikası nedeniyle hızla gelişmiş. Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren hızla gelişerek bir imparatorluk haline gelmiştir. Ancak Kanuni Sultan Süleyman döneminden sonra yavaş yavaş askeri, ekonomik alanlarda bozulmalar başlamış. Avrupa’daki gelişmeler dikkate alınmamıştır.
Karlofça Antlaşması ile (1699) Osmanlı devleti toprak kaybetmeye başlamış ve hızla gerilemiştir. 1774 Küçük Kaynarca ve peşinden 1792 Yaş antlaşmalarından sonra Osmanlı Devleti hızla güç kaybetmiş ve yıkılma sürecine girmiştir.
Osmanlı bazı ıslahatlar yapsa da çoğu askeri ağırlıklı olduğu için ve halkın sorunlarına ve de Avrupa’daki gelişmelere dikkat edilmediği için yenilikler eksik kalmıştır.
1900’lü yıllarda Osmanlı iyice zayıflamış. Yaptığı Trablusgarp, Balkan Savaşlarından sonra 1. Dünya Savaşından da yenik ayrılınca parçalanmaya başlamış ve M. Kemal Atatürk ortaya çıkarak yıkılan ülkenin içinden Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasını sağlamıştır.
Bizler tarihimizden ders alarak geçmişteki hatalara düşmemek için tarihimizi iyi incelemeli ve öğrenmeliyiz.
OSMANLIDA YENİLİK
HAREKETLERİ
17. YÜZYIL ISLAHATLARI ( YENİLİKLERİ )
Bu dönemde yapılan ıslahatlar genellikle askeri nitelik taşır. Asıl amaç isyanları bastırmaktır. Devlet düzeninin niçin bozulduğu araştırılmadığı için kalıcı çözüm üretilememiştir. Şiddete başvurulmuştur.
I. Ahmet: Veraset sistemi değiştirilerek hükümdarlığın Osmanlı soyundan "en yaşlı ve en akıllı" olana geçme usulü getirildi. Şehzadelerin sancağa gönderilmesine son verildi.
Kuyucu Murat Paşa: Anadolu isyanlarını bastırmak için zora baş vurarak otorite sağlamıştır, ancak çözüm getirmemiştir.Genç Osman: Saraydışı evlilik yapan, İçki yasağı getiren,gereksiz harcamaları kısan, Şeyhülislâmın yetkilerini kısıtlayan, Yeniçeri ocağını kaldırmak isteyen ve ilk kez yeniçeriler tarafından öldürülen padişahtır.
IV. Murat: Yönetimi saray ağalarının elinden almış, İçki yasağı getirmiş. Yeniçeri ocağını egemenlik altına alarak İstanbul'da düzeni sağlamış, Anadolu isyanlarını zor kullanarak bastırmıştır. Ülkenin geri kalmışlık nedenleri üzerinde durmuş, bu amaçla Koçi BeyRisalesi'ni (raporu) hazırlatmıştır. Ancak erken ölümü uygulamasını engellemiştir.
Tarhuncu Ahmet Paşa: Maliye, Donanma ve Girit sorununu çözmek amacıyla IV. Mehmet tarafından Sadrazamlığa getirilmiştir. Ancak çıkar çevreleri tarafından Padişaha öldürtülmüştür.
NOT: Osmanlı devlet bütçesini hazırlayan ilk Sadrazamdır. |
Köprülü Mehmet Paşa: İç İsyanlar ve Venedik sorununu çözmek amacı ile sadrazamlığa getirilmiştir. Ancak bu görevi çeşitli şartlar ileri sürerek kabul etmiştir. Amacı bağımsız hareket etmek çalışmaya sağlıklı bir ortam hazırlamaktır. Bu koşullar arasında sarayın devlet işlerine karışmaması göreve getireceği memurlara karışılmaması ve savunması alınmadan öldürülmemesi gibi isteklerdir.
NOT: Osmanlı Devleti'nde şartlı olarak göreve gelen ilk sadrazamdır.
Fazıl Ahmet Paşa: Sokullu Mehmet Paşanın oğludur. Göreve geldiğinde devlette düzeni sağladı. Uyvar ve Girit adasını fethetti..
XVII. yy. da bu yenilikler sonra gelenlerce devam ettirilmemiş, Osmanlı Devleti'nin gerilemesi önlenememiştir.
17. YÜZYIL YENİLİKLERİNİN ÖZELLİKLERİ
* Bu yüzyıldaki yeniliklerde, Avrupa'deki gelişmeler değil, Kanuni devri örnek alınmış ve bu devir yakalanmaya çalışılmıştır.
* Yenilik hareketleri genellikle sorunların kökenine inmekten çok, zor ve şiddet kullanarak sorunları bastırma şeklinde gerçekleşmiştir.
* Bu yüzyıldaki yenilikler devlet politikası olmaktan çok kişilere bağlı kalmıştır. Yenilikçi kişilerin ölmesiyle başlattıkları yenilikler de sona ermiştir.
* Bu yüzyıl yenilikleri genel anlamda başarılı olmamış, yalnızca devletin dağılmasını geciktirmiştir.
18. YÜZYIL ISLAHATLERİ:
A) Lâle Devri Islahatları (1718- 1730): Pasarofça Antlaşması ile başladı; Patrona Halil İsyanı ile sona erdi. III. Ahmet padişahtır.
Saray ve köşk bahçelerine Lale ekildiği için bu adı aldı. Zevk ve sefa dönemi olarak geçse de bir çok yenilik bu dönemde yapıldı. ** İlk defa Batı örnek alınmaya başlandı.
*** Lale Devri Yenilikleri:
1- İlk Osmanlı Matbaasının kuruldu (1727’de İbrahim Müteferrika tarafından). Basılan ilk eser Vankulu adlı bir sözlüktür.
2- Avrupa'da geçici elçilikler açıldı.
3- Yeniçerilerden ilk itfaiye birliği kuruldu.
4- İlk kez çiçek aşısının yapılması bu dönemde yapılan yeniliklerdir.
5- Yalova’da kâğıt , İstanbul’da kumaş fabrikalarının kurulması
B) I. Mahmut Devri Islahatları (1730-1754)
Yabancı uzmanlardan yararlanılmaya gidilmiş. Humbaracı Ahmet Paşa ( Baron dö Bonneval) Humbaracı (topçu) ocağını kurdu. Subay yetiştirmek amacı ile Kara Mühendishanesi açılmıştır.
C) III. Mustafa Devri Islahatları (1757- 1774)
Baro dö Tot tarafında sürat topçuları ocağı kuruldu. Top dökümhanesi ve Deniz Mühendishanesi açılmıştır.
D) I. Abdülhamit Devri Islahatları (1774- 1789)
Ulufe alımı ve satımı yasaklanmış, Yabancı uzmanlardan yararlanılmıştır. Denizcilik meslek
olarak ele alındı. İstihkam Okulu kuruldu.
E) III. Selim Devri Islahatları (1789-1807)
- Daha şehzade iken ülkenin içindeki durum için raporlar hazırlattı.
- Nizami Cedit Ordusu kuruldu. Ordunu masrafları için İrad-ı Cedit denilen hazine oluşturuldu.
- Ordunun ve Vezirlerin sayısı azaltıldı.
- Kara ve deniz mühendishaneleri geliştirildi.
- Avrupa'da sürekli elçilikler açıldı.
NOT: III. Selim Dönemi Kabakçı Mustafa isyanı ile son bulmuştur. Yenilikleri kaldırılmıştır.
18. YÜZYIL ISLAHATLARININ ÖZELLİKLERİ
- Osmanlı Devleti batının askeri üstünlüğünü kabul etmiştir.
- Batıdaki teknik gelişmelerden yararlanılmıştır.
- Ulema (İlmiye) sınıfı ve yeniçeriler ıslahatların başarıya ulaşmasını engellemişlerdir.
- Genelde askerî alanda yoğunlaşmıştır.
19. YÜZYIL ISLAHATLARI :
Bu dönem ıslahatları, Osmanlı Devleti'ni çöküntüden kurtarmak, azınlıkların ayaklanmalarını engellemek amacına yöneliktir.
Sened-İ İttifak (1808)
Anadolu ve Rumeli ayanları ile Padişah II. Mahmut arasında imzalanmıştır. Bu senede göre, ayanlar padişaha bağlı kalacaklarına, yapılacak ıslahatları kendi bölgelerinde uygulayacaklarına dair söz vermişlerdir.
NOT: Sened-i ittifak hükümdarın mutlak otoritesini (gücünü) sınırlayan ilk antlaşmadır. Devletin, ayanlara söz geçiremeyecek durumda olduğunu göstermiştir.
*** II. Mahmut Dönemi Islahatları:
- Sekban-ı Cedit ocağı kuruldu. Yeniçeri ayaklanması sonrası kaldırıldı.
***- Divan kaldırılmış, Şeyhülislam ve Sadrazamın yetkileri elinden alınmış, Nazırlık (bakanlık) sistemine geçilmiştir
- Eşkinci ocağı kuruldu.
- Devlet memurluğunda nişan ve rütbe uygulamasına geçilmiştir, Devlet memurlarına maaşlar bağlandı.
- İlk öğretim zorunlu hale getirilmiştir. (Fakat uygulanamadı).
***- 1826’da Yeniçeri ocağı kaldırılmıştır Buna Vakay-i Hayriye (Hayırlı Olay) denir. Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kuruldu.
***- Askerî amaçlı nüfus sayımı yapılmıştır.
***- Kılık—kıyafette düzenlemeye gidilmiştir.
***- Takvim-i Vakayı adında ilk resmî gazete yayımlandı.
***- İlk posta örgütü kurulmuştur.
***- İlk polis teşkilatı kuruldu.
***- Müsadere usulü (Devlet tarafından kişilerin mallarına el koyma) kaldırılmıştır.
- Tımar ve zeamet usulü kaldırılmıştır.
-Devletçe din ve mezhep ayrımı yapılmayacağı açıklandı
- Devlet Dairelerine Padişah resmi asıldı.
- Avrupa’ya ilk defa öğrenci gönderildi.
1839 Tanzimat Fermanı :
ilân Edilme Nedeni : - Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanına karşı,Avrupa'nın desteğini almak düşüncesi
- Avrupa devletlerinin azınlıkları bahane ederek iç işlerine karışmalarını önleme isteği
- Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış, Padişah Abdülmecit tarafından kabul edilmiştir.
Gülhane Parkında halka ilân edilen bu fermana göre:
- Müslüman, Hıristiyan tüm Osmanlı halkının can, mal ve namus güvenliği sağlanacak
- Vergiler herkesin gelirine göre düzenli ve eşit alınacaktır.
- Askerlik işleri belli bir düzene bağlanacaktır.
- Herkes mülk edinme ve miras hakkına sahip olacaktır.
- Kimse yarğılanmadan cezalandırılmayacaktır.
- Mahkemeler adil ve halka açık olacaktır
*** Gülahne Parkında okunduğu için buna Gülhane Hat-ı Hümayunu’da denir.
*** İlk kez padişah kendi gücü üstünde bir güç tanıdı. ( Yasa gücünü )
*** Tanzimat anayasa değil ama anayasal düzen için önemli bir adımdır.
1856 Islahat Fermanı:
Avrupa Devletlerinin dostluğunu ve desteğini kazanmak, Paris Görüşmelerinde Avrupalıların içişlerimize karışmalarını önlemek amacıyla ilân edilmiştir.
- Azınlıklara din ve mezhep özgürlüğü tanınacaktır.
- Azınlıklarda memur olabilecek ve askere alınacaktır. Azınlıklara askerlikte nakdi bedel usulü (bedelli askerlik)
getirilmiştir.
- Mahkemelerde herkes inancına göre yemin edebilecek
- İltizam usulü kaldırılacaktır.
- Gayri Müslimleri küçük düşürücü sözler yasaklandı
- Gayri Müslimlerde mal mülk edinebilecek.
- Gayri Müslimlerde belediye seçimlerine katılabilecek.
*** Tanzimat tüm halkı eşit alırken Islahat’ta Gayri Müslimler biraz daha ön plana çıkarılmıştır.
1876 I. Meşrutiyet
İlân Edilme Nedenleri : Aydınların, ıslahat ve Tanzimat hareketlerinin Osmanlı Devleti'ni kurtarmaya yetmeyeceğini savunmaları ve bu doğrultuda çalışmalar yapmaları - Genç Osmanlıların (Jön Türkler) Osmanlı Devleti'ni çöküntüden kurtarmak, Azınlıkları bahane ederek,Avrupa'nın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasını önlemek istemeleri.
23 Aralık 1876 'da Mithat Paşa ve arkadaşlarınca hazırlanan Kanun-i Esasi'yi Padişah II.
Abdülhamit'in onaylamasıyla I. Meşrutiyet ilan edilmiştir. Buna göre:
- Din, mezhep, ırk farkı gözetilmeksizin herkesin devlet hizmetlerine girmesi kabul edilmiştir.
- Mesken ve kişi özgürlüğü tanınmıştır.
- Mahkemelerin bağımsız olması kabul edilmiştir.
- Yürütme görevi padişah ve Bakanlar kuruluna, yasama yetkisi ise ayan ve mebusan meclisine verilmiştir.
*** İlk Osmanlı anayasası olan Kanun-i Esasi yürürlüğe girdi.
*** Meclis; Ayan (padişahın seçtiği) ve Mebusan (halkın seçtiği) olmak üzere iki kısımdan oluştu.
*** Padişahın yetkileri fazla idi. Meclisi açma kapama yetkisi vardı.
*** Padişah 1877-1878 Osmanlı Rus savaşını bahane ederek meclisi kapattı. Böylece I. Meşrutiyet sona erdi.
1908 II. Meşrutiyet:
İlân Edilme Nedenleri :- Fransız ihtilâlinin etkisiyle milliyetçilik hareketlerinin gelişmesi - II. Abdülhamit'in baskıcı yönetimine karşı İttihat ve Terakki Partisinin yoğun çalışması sonucu ilan edildi.
NOT: Padişahın yetkileri sınırlanmış, hükümet, Meclisi Mebusana sorumlu hale gelmiştir.
II. Meşrutiyet'ten sonra Türkçülük akımı gelişmiş, ittihat ve Terakki Partisinin hükümranlığı başlamıştır.
Ayrıca Alman hayranlığı geliştirilirken, Rusya, İngiltere ve Fransa düşmanlığı yaygınlaştırılmıştır.
31 Mart Vakası (Olayı) (130Nisan 1909):
II. Meşrutiyet’e karşı olanların düzeni değiştirmeye yönelik harekettir.
Nedenleri:- II. Meşrutiyet yönetimine karşı çıkanların, eski yönetime dönme istekleri. - Bu dönemde kaybedilen toprakların halk üzerinde olumsuz etki yapması
Sonucu:
13 Nisan 1909 tarihinde İstanbul'da meydana gelen ayaklanma, komutanlığını Mahmut Şevket Paşa'nın, Kurmay Başkanlığını Mustafa Kemal'in üstlendiği Hareket ordusu tarafından bastırılmıştır. Meclis II. Abdülhamit'i olaylara karıştığı gerekçesiyle tahttan indirip yerine V. Mehmet Reşat'ı Padişahlığa getirmiştir. II. Meşrutiyet’ten sonra ülkedeki İç karışıklıklardan yararlanan Bulgaristan bağımsızlığını İlân etmiş, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu Bosna- Hersek'i topraklarına katmış, Girit Rumları ayaklanarak Yunanistan'a bağlanmışlardır.
1299- 1453 Kuruluş Dönemi
1453 - 1579 Yükseliş Dönemi
1579 – 1699 Duraklama Dönemi
1699 – 1792 Gerileme Dönemi
1792 – 1922 Yıkılış Dönemi
Farklı Kültürler Bir Arada Yaşadı:
Osmanlı Devletinin içinde Hristiya ından, Yahudisine kadar bir çok dine inanan insanlar hep birlikte yaşadı. Ve kimseye dinini değiştirmesi yada ibadetlerini yerine getirmesi konusunda baskı yapılmamış. Herkes kendi dinini rahatça yaşamıştır.
Yahudi ve Hristiyan gibi diğer toplumlar dinlerinin yanında kendi kültürlerini ve geleneklerini rahatça yerine getirmişlerdir. Osmanlının bu hoşgörüsü sayesinde yıllarca toplumlar mutlu ve huzurlu yaşamışlardır. 1900’lü yıllara doğru dış ülkelerin Osmanlı içindeki bu halkları kışkırtması ile ufak tefek sorunlar yaşanmıştır. Ancak bunun dışında 500 yılı aşkın süre tüm millet ve dinden insan Osmanlı içinde kardeşçe yaşamıştır.
Yolumuz Sivas’a Düştü:
Kültür: Kültür insanın geçmişten geleceğe aktardığı duygu, düşünce, eser, gelenek, görenek gibi maddi ve manevi değerlere kültür denir.
Osmanlıya ve Selçuklulara ait Sivas’ta bir çok tarihi ve kültürel eser mevcuttur. Medreseler, camiler, binalar gibi. Bu eserler o dönemdeki Osmanlının kültür ve sanat anlayışını bize yansıtır. Osmanlı devleti Bizans, Türk, İslam kültürlerini birleştirerek kendine özgü estetik eserler yaratmıştır.
- Gök medrese Selçuklulardan günümüze kadar Sivas’ta kalan önemli eserlerden biridir.
Osmanlıya ait bazı eserler:
- Bursa’da Ulu Cami: Yıldırım Bayezit yaptırdı.
- Edirne Ulu Cami: Çelebi Mehmet yaptırdı
- Edirne’de Üç Şerefeli Cami: II. Murat yaptırdı.
- Topkapı Sarayı: Fatih Sultan Mehmet yaptırdı.
- Mimar Sinan’a ait: İstanbul’da Şehzade Camii, Süleymaniye Cami; Edirne’de Selimiye Camii.
- Yeni Han: Tokat -Sivas yolu üzerinde.
- Kürkçü Hanı: İstanbulda
- Yeşil Türbe ve Yeşil Cami: Bursa’dadır.
Etkiledik, Etkilendik Ama Nasıl:
Osmanlı 17. Yüzyıla kadar Avrupa’yı bilim, sanat, askeri olmak üzere çok yönden etkilemişti. Ancak Avrupa Rönesans, Reform, aydınlanma çağı etkileri ile gelişmeye başladı. Osmanlı Devleti bunu pek iyi takip edemediğinden ticari, bilimsel ve diğer alanlarda Avrupa’nın gerisinde kaldı.
Sonra bu açığını kapatmak için Osmanlı yenilik hareketlerine başladı. Osmanlı 1699 Karlofça Antlaşması ile toprak kaybetmeye başladığı için ilk olarak askeri alanda yenilikler yaptı. Fakat askeri alanda yeniliklerin yetmediğini görünce Lale Devri dediğimiz dönemden itibaren Avrupa’daki diğer gelişmelerde incelemeye başladı.
Osmanlı mehter marşı, kilimleri minyatür gibi sanatlarla diğer ulusları etkilemiş. Diğer devletlerden matbaa, kağıt gibi nesneleri almıştır.
Seyyahların Gözünden Osmanlı:
- Misafirperverdir, genelde iki katlı ahşap evlerde otururlar, yardımseverdirler, bayramlara önem verirler, çocuk sevgisi vardır ve çocuklar büyüklerine saygılıdır, temiz ve tertiplidirler, savaşçı bir millettir ulusu için canını korkmadan verirler, hastalıklarla mücadele etmeyi bilirler. (ders kitabı sayfa 82-85 arasındaki metinlere göre çıkarılmıştır.)
Kavramlar:
Devlet: Toprak bütünlüğüne sahip, üzerinde insanların yaşadığı, siyasal gücü olan tüzel bir varlıktır.
Vatan: Vatan bir kimsenin doğup büyüdüğü; bir milletin hakim olarak üzerinde yaşadığı, barındığı yerdir.
Gaza: İslam Dinini korumak ve yaymak için Müslüman olmayanlara yapılan savaşlardır.
İskan: Yerleştirme
Fetih: Bir ülke yada şehri savaşarak alma.
Kronoloji: olayların tarihsel sıralanması ile ilgilenen bilim dalıdır.
Gelenek: Bir toplumda, bir toplulukta çok eskiden beri kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlara gelenek denir.
Hoşgörü: Karşısındaki kişilerin düşünce, fikir, inançlarına saygı duymak fikirlerine müdahale etmemektir.
Din: İnsanların inandığı kutsal değerlere din denir.
Değer: 1. bir şeyin tam karşılığı, kıymet, baha. 2. layık. 3. bir şeyin sahip olduğu yüksek vasıf. 4. ehliyet, kabiliyet. 5. kadir, itibar.
Estetik: Göze hoş gelen.
Kültür: İnsanların geçmişten beri birikim yoluyla aktardığı tüm maddi ve manevi değerlere kültür denir. Dil, düşünce, gelenek, işaret sistemleri, kurumlar, yasalar, aletler, teknikler, sanat yapıtları vb. kültürün içine girer.
